Hər bir naviqator hər gün "Compass Observation Book" ilə qarşılaşır. Bəs görək, bu nədir və nə üçün lazımdır?

Compass Observation Book maqnit və giro kompaslarının düzəlişlərinin qeydiyyat jurnalını nəzərdə tutur. Tamamilə məntiqi bir sual yaranır: "Bu jurnal nə qədər tez-tez doldurulmalıdır? Və ümumiyyətlə, orada nə yazmaq lazımdır?"

Məlumatı daha yaxşı qəbul etmək üçün "Compass Observation Book" Azimut hesablama faylını yükləyə bilərsiniz.

Gəlin ardıcıllıqla nəzərdən keçirək. "Nə qədər tez-tez?" – Bu suala yaxşı tanınan "Bridge Procedures Guide" kitabında (qısaca BPG; sovet dövründə analoqu – RSŞ – Dəniz gəmilərində naviqasiya xidmətinin təşkili üçün tövsiyələr) aydın göstərişlər mövcuddur. Bu kimi göstərişlər yəqin ki, MASTER'S STANDING ORDERS-də də mövcuddur və diqqətlə axtarsanız, COMPANY SAFETY MANAGEMENT PROCEDURES bölməsində "Watch keeping" və ya mənaca oxşar bölmədə də tapacaqsınız. Gördüyünüz kimi, məsələ ciddidir və düzəlişi hesablamalı olacaqsınız. Sözsüz görünməmək üçün bir neçə sitat gətirirəm:
Duties of the officer of the watch.
3.2.5.2. Routine test and checks. Gyro and magnetic compass errors should be checked and recorded at least once a watch, where possible, and after any major course alternation."

BPG 4. "Operation and maintenance of bridge equipment.
 4.6.3. Compass errors. Magnetic and Gyro compass errors should be checked and recorded each watch, where possible, using either azimuth or transit bearings. **

Sadə dillə desək, növbətçi naviqator düzəlişi hesablamaq və jurnalda qeyd etmək məcburiyyətindədir, imkan daxilində ən azı bir dəfə növbətçi vaxtı ərzində. Xüsusi diqqət yetiriləsi hal "…əgər mümkündürsə…" qeydi. Elə buradan da ilk səhvlər başlayır. Tez-tez naviqatorlar belə bir qeyd yerinə "Göy qaranlıq" yazırlar. Naviqatorun ilk baxışda dəmir arqumenti "Bax onda görünür ki, hesablamağa çalışmışam, amma bacarmamışam, çünki buludlar vardı." Ancaq belə yanaşma iflasa məhkumdur, çünki bu halda qeyd jurnalda hər bir növbətçi tərəfindən (yəni minimum 6 dəfə gün ərzində) edilməlidir, ki bu açıqcası mən heç vaxt rast gəlmədiyim bir haldır. Tez-tez görə bilərsiniz ki, tarixlərə görə düzəliş qeyd edilib, sonra qeyd edilir ki, "…buludlar vardı…" və ya tamamilə bir neçə gün, bəzən həftələr qeyd yoxdur. Port State Control Officer və ya digər hər hansı inspektor sizə qarşı gəlib ilişmək istəsə, bunu asanlıqla edəcək. Çünki açıq-aşkar görünür ki, düzəliş növbətçi vaxtı ərzində hesablanmır, ən azı gündə bir dəfə isə ola bilər. Daha uyğun şəkildə qeyd jurnalında yalnız hesablanmış düzəlişləri qeyd etmək olardı. Əgər müəyyən bir dövr ərzində məlumat yoxdursa, həmin "…əgər mümkündürsə…" qeydi ilə asanlıqla ört-basdır edə bilərsiniz. Bunu sübut edən isə sizin hər növbədə edilən hava haqqında körpü jurnalı qeydlərinizdir. Belə yanaşma ilə heç kim sizə "Compass Observation Book" jurnalının doldurulma qaydalarına riayət etməməkdə iddia etməyəcək. Daxili ISM audit zamanı bir dəfə şirkət auditorum mənə dedi: "...bu hava qeyd dəftəri deyil." Buna görə də özünüzə qarşı dəlil yaratmayın və yalnız lazım olanı yazın.

Qeydlərin nə qədər tez-tez edilməsi məsələsini həll etdik, gəlin indi nəyin yazılması lazım olduğuna baxaq.

 Compass Observation Book daxilində aşağıdakı cədvəli tapacaqsınız:
**Sütunlar 1, 2, 3.** Greenwich vaxtı və müşahidə tarixini, həmçinin gəminin mövqeyini yazın.

**Sütun 4. Gəminin başı (Ship’s Head).** Gəminin müşahidə anında tutduğu kursu yazın.
4.1 Gyro – girokompas kursu,
4.2 Standard – maqnit kursu,
4.3 Steering – hal-hazırda təqib etdiyiniz kompas üzrə kurs.

**GYRO və Steering Compass arasındakı fərq nədir?** Əgər gəmidə bir girokompas varsa, aşkar olaraq o “Head & Shoulders” kimi, ikisi birindədir. Əgər gəmidə iki və ya daha çox kompas varsa, onlardan biri autopilota qoşulub və Steering hesab olunur. Digəri isə müvafiq olaraq Gyro. Sütun 4-ə məlumatları daxil edərkən, hansı kompas üzrə istiqamət götürdüyünüzü göstərirsiniz: maqnit kompası və ya girokompas.

**Sütun 5. Bearing.**
5.1 True – obyektə olan həqiqi peylənmə. Onu hesablamaq üçün sizə yaxşı tanınan Brown’s Nautical Almanac və Norie’s Nautical Tables lazım olacaq. Alternativ olaraq, "Rapid Sight Reduction Tables for Navigation" cədvəlləri üzrə də düzəliş hesablaya bilərsiniz, amma bu zaman dəqiqlik bütöv dərəcələrə qədər azalacaq. Siz həmçinin həmkarlarınızın proqramlar vasitəsilə düzəliş hesabladıqlarını görə bilərsiniz (bu proqramlardan çoxu var, ən populyarı yəqin ki, – "sky mate"). Əgər cədvəllər üzrə hesablamaq sizə çətindirsə, istifadə etdiyiniz proqramın sizin gəminiz və ya gəmi sahibi üçün lisenziyalı olduğuna əmin olun. Yoxlama zamanı bu proqrama əsasən hesablamaları göstərməyə əsasınız olacaq. Amma əgər sizin “Sky mate” Licensed to: -=skyhacker1986=- və ya buna bənzər bir şey yazılıbsa, proqram üzrə hesablama apardığınızı deməmək daha yaxşıdır və bəlkə də şanslı olarsınız. Ümumiyyətlə, inspektorun qarşısında keçmiş düzəlişinizi təkrar hesablamağa hazır olun, belə hallar çox nadirdir, amma baş verə bilər.

Sütunlar 5.2 və 5.3. Gyro peylənmə və maqnit peylənmə seçilən obyektə.** İlk baxışdan hər şey çox sadə görünür və səhv etmək imkanı anlaşılmır. Amma 5.3 Standard bearing sütununa məlumatları daxil etməzdən əvvəl, maqnit kompası istifadə edərək istiqamət götürmə imkanı olduğuna əmin olun. Bəzi sistemlər maqnit kompasının göstəricilərini kurs göstəricisinə çıxarmağa imkan verir, onda hər şey aydındır, maqnit kompasına keçin və maqnit peylənməni götürün. Əgər belə imkan yoxdursa və obyektə maqnit peylənmə götürə bilmirsinizsə, o zaman bu sütunda heç nə yazmamaq daha yaxşıdır – əvəzinə xətt qoyun.

**Sütun 6. Obyekt.** Düzəlişi hesablamaq üçün istifadə etdiyiniz səma cismi adını yazın. Qeydiyyatınıza fərdilik əlavə etmək üçün obyektin simvolunu da qeyd edə bilərsiniz. Bu simvolları Brown’s Nautical Almanac kitabının 5-ci səhifəsində tapa bilərsiniz. Qeyd etmək lazımdır ki, düzəlişlər yalnız səma cisimlərinə görə deyil, həm də dayandırıcılar kimi və ya limanda dayanarkən – quay xəttinə görə də hesablana bilər.

**Sütun 7. Xəta (Error).** Beləliklə, jurnalın əsas hissəsinə – düzəlişlərə gəlib çatdıq. Gyro error = True bearing – Gyro bearing [7.1 = 5.1 - 5.2].
**Standard error:** Əgər siz maqnit peylənmə götürdünüzsə, hesablama eyni qayda ilə aparılır: Standard error = True bearing – Standard bearing [7.2 = 5.1 - 5.3]. Əgər 5.3 sütununda tire qoyduysanız, düzəliş həqiqi kurs ilə maqnit kursunun müqayisəsi ilə hesablanır. Həqiqi kurs, giro kursuna giro kompasın düzəlişini işarəsi ilə əlavə etməklə alınır: [4.1 + 7.1]. Maqnit kompas düzəlişi həqiqi kursdan maqnit kursunu çıxmaqla alınır: [4.1 + 7.1 - 4.2].
**Sütun 7.3-də** gəminin hazırda izlədiyi kompasın düzəlişini yazın (4.3-cü sütuna uyğun olaraq).

Müşahidələrimə əsasən, kompas düzəlişinin hesablanması kapitan köməkçisi üçün ən çətin vəzifələrdən biridir. Çoxlu mexaniki səhvlər və nəticəni analiz etmək istəməmək. Orion Test Marine Traning Center bölməsində praktiki hesablamalarla məşğul ola biləcəyiniz.

**Sütun 8. Şüarət (Variation).** Maqnit şüarətini xəritədən götürün. Eləcə də GPS indikatorundan şüarət məlumatlarını götürdükləri hallar olur. Bu artıq informasiya mənbəyinə etibar səviyyəsindən asılıdır. Xəritənin məlumatlarına etibar etmək olar – xəritələr əksər hallarda UKHO (United Kingdom Hydrographic Office) tərəfindən nəşr olunur. Lakin GPS ilə götürülmüş maqnit şüarət məlumatlarına etibar daha azdır, çünki mənbə məlum deyil və ya heç məlum deyil.

**Sütun 9.1 Standard Deviation.** Tərcümə aydındır – maqnit kompasın deviaysiyası. İlk ağla gələn deviaysiya cədvəlidir, amma tələsik sevinməyin. Təcrübə göstərir ki, real deviaysiya ilə cədvəldə göstərilən məlumatlar arasında böyük fərqlər var. Bunun səbəbləri çoxdur, maqnit sahəsinin kompasa təsirindən tutmuş deviaysiya cədvəlinin tərtibində insan faktoruna qədər. Şəxsən bir neçə dəfə gəmi üzərində bütün dəyərləri = sıfır olan cədvəllər gördüm, yəni deviaysiya heç yox idi ki, bu mümkünsüzdür. Amma cədvəldə çoxlu möhür və gözəl imzalar vardı, sadəcə Kraliça Elizabethin imzası əskik idi. Nə etməli, soruşacaqsınız? Cavab aydındır, deviaysiyanı özümüz hesablayacağıq. Navigasiya kursunu xatırlayın, maqnit kompasın düzəlişi maqnit şüarəti və deviaysiyadan ibarətdir. Beləliklə, Deviation = Standard Error – Variation [9.1 = 7.2 - 8]. Əgər gəmidə hesablama düzgün aparılıbsa, müəyyən vaxt keçdikdən sonra öz deviaysiya cədvəlinizi tərtib edə bilərsiniz. Lakin bütün hesablama və qeydləri maksimum dəqiqliklə aparmaq lazımdır, əks halda niyə bu məqaləni oxuyursunuz? :)

**Sütun 9.2.** Əgər gəmi maqnit kompasına əsasən istiqamət götürürsə, dəyər əvvəlki ilə bərabərdir [9.2 = 9.1]. Əgər girokompasdan istiqamət götürürsünüzsə, söhbət sürət və enlik deviaysiyalarından gedir, onların nəzərə alınması və tənzimlənməsi adətən girokompas tərəfindən avtomatik həyata keçirilir. Bu sütunda tire qoyuruq, çünki dəyər nə olursa olsun, bu artıq hesablanmış Gyro Error-un bir hissəsidir.

**Sütun 10. Heel.** Söhbət gəminin meylindən gedir, əgər sizi yırğalıyırsa – bir neçə dərəcə «+ -» yazın.

**Sütun 11. Remarks.** Hansi pelyorusdan peylənmə götürdüyünüzü qeyd edin (Port Repeater / Starboard Repeater).
Necə qəribə olsa da, burada da səhv etmək mümkündür. Məsələn, gəmi şimala doğru gedir və sağda traverz üzərində bir ulduzu peylənməyiniz lazım olur, onda düzgün olaraq peylənməni sağ tərəfdəki pelyorusdan etdiyinizi göstərməlisiniz, soldakı deyil. Bu çoxlarına açıq görünə bilər, amma belə qeydlərin olduğu hallar olub. Jurnalı vərəqləyib əvvəlki qeydləri araşdıraraq nə qədər bərbad olduğunu görə bilərsiniz. Həmçinin belə gülməli səhvlər etməyin, məsələn, örtülü qanadlı bir gəmidə günorta vaxtı Günəşin peylənməsi kimi, çünki bu açıq-aydın mümkün deyil. Pelyorusun mövqeyini yoxlayın. Çox vaxt pelyorus gəminin ortasına nisbətdə açı ilə yerləşdirilir ki, bu da bir neçə dərəcə sabit gəmi düzəlişi əlavə edir. Onu tapmaq üçün düz xətt üzərində və ya limanda olun. Hər hansı bir qeydin qarşısında imzanızı qoymadan əvvəl onun doğru olduğuna əmin olun.

Və imzalar haqqında danışmışkən, 12-ci sütun "Observer" da gözəl imzanızı qoymağın və jurnalını növbəti nəvbəyə qədər bağlamağın vaxtıdır, əlbəttə "…əgər mümkündürsə…" şərti ilə.